فرق بین ذکر زبانی با ذکر قلبی

پرسش : فرق بين گفتن ذكر با زبان و يا گذراندن در دل چيست؟ و چرا خداوند مى ‏فرمايد با زبان ذكر گفتن دعا مستجاب مى ‏شود؟

پاسخ: اصل ذكر در واقع همان ذكر قلبى است، اينكه انسان قلباً به ياد خداوند باشد آثارش هم در اعمال انسان ظاهر مى ‏شود. وقتى كه گناهى پيش مى ‏آيد انسان با ياد خدا از آن گناه منصرف مى‏ شود. اين ذكر عملى و واقعى و درونى مى‏ باشد. يا با ياد خدا، حالت شكر و سپاس و حالت عبادت دارد. پس اصل ذكر در واقع همان ذكر قلبى و درونى مى‏ باشد و اينكه انسان به زبان ذكر مى‏ گويد در واقع مى‏ خواهد آنچه كه در قلب مى ‏باشد با زبان بيان كند. وقتى مى‏ گويد: اللّه‏ اكبر، يعنى من قلباً باور دارم كه خداوند بزرگتر از آن است كه قتوصيف شود. حالا آن باور قلبى را با زبان هم بيان مى ‏كنم و لذا به اين اذكار معمولاً ورد مى ‏گويند به جاى ذكر؛ ولى اين هم بخشى از ذكر مى‏ باشد. اينكه سؤال كردند آيا آن هم ذكر مى‏ باشد؟ جوابش مثبت است. به ذكر قلبى هم ذكر مى‏ گويند و در واقع ذكر اصلى همان است، اين ورد هم در واقع بيانگر همان ذكر مى ‏باشد و تجلى آن ذكر است.
و اين نكته را هم بايد توجه كرد كه به هر حال كسى كه مشغول ورد گفتن مى‏ باشد، خواهى نخواهى كمى توجه دارد. به اين صورت نمى‏ باشد كه انسان مطلقاً غافل باشد و بالمرّه بى ‏توجه ورد بگويد. بنابراين كسى كه با زبان مشغول ورد مى ‏باشد اجمالاً مشغول ذكر هم مى‏باشد. قرآن نيز ذكر مى ‏باشد كه در خود قرآن هم اشاره شده ولى به اين صورت نمى ‏باشد كه با مطالعه و گذراندن در قلب آثار آن هويدا شود. بنابراين قرائت قرآن با مطالعه كردن حاصل نمى  ‏شود. البته خود مطالعه كردن قرآن هم نوعى ذكر مى‏ باشد و انسان هنگامى كه كلام خداوند را مى‏خواند به ياد خداوند مى‏ افتد اما اسم آن تلاوت يا قرائت قرآن نمى‏ باشد كه خود قرائت آداب و رسومى دارد كه بايد رعايت شود.
راجع به ذيل پرسش بايد گفت: هرچند از آداب دعا، تسبيح و تقديس الهى را قبل از دعا گفتن و همچنين خواسته را بر زبان آوردن است، اما هيچ كدام از اين امور شرط استجابت نيست كه بدون آنها امكان اجابت دعا نباشد.
------------------------------

منبع: کتا ب پاسخ به پرسشها و شبهات: اثر استاد رضا محمدی، ج 2، انتشارات زمزم هدایت(وابسته به پژوهشگاه علوم اسلامی امام صادق(ع).