فلسفه اذان

فلسفه اذان چیست؟

پاسخ این سوال مشروحا در حدیثی از امام رضا (ع) بیان شده است که تقدیم می کنیم:ایشان فرموده اند: «همانا مأمور شدن مردم به گفتن أذان به علل و دلائل بسیارى است، از آن جمله اینكه:براى فراموشكار یاد آورى باشد، و غافلان را بیدارى بخش، و ناآشنا با وقت راو نیز آنان را كه سرگرم شغلى شده و از فكر نماز بى‏ خبرند یادآور و شناساى وقت باشد،و مؤذّن با أذانى كه میگوید فرا خواننده بندگان باشد به پرستش و عبادت آفریدگار،و برانگیزنده و تشویق‏ كننده در انجام عبادت،و اقرار كننده باشد به وحدانیّت حقّ جلّ و علا،و آشكارگر ایمان، و ظاهر و عیان ساز اسلام باشد، (و بدین جهت است كه أذان هر بلد را نشانه ایمان و اسلام آن شهر و ساكنان آن میدانند كه ایشان مسلمان و مؤمن‏اند)

و نیز كسانى را كه شهادت یا نماز را از یاد برده باشند مؤذّن بیادشان آورد،و بدان جهت مؤذّن را به این نام مى‏ خوانند كه به سبب و به وسیله اذان به مردم اعلام مى‏كند كه نماز بخوانند، و به این سبب أذان با تكبیر (اللَّه اكبر) آغاز و با تهلیل «لا إله إلّا اللَّه» به پایان میرسد كه خداوند عزّ و جلّ اراده فرموده كه شروع به یاد او و نام او باشد، و نام خدا در تكبیر نخستین حرف یا كلمه است، و در «لا إله إلّا اللَّه» آخرین كلمه است،و فصول أذان دو بار دو بار مقرّر شده كه در گوش شنوندگان هر بخش تكرار شود (تا بهتر جایگزین و جایگیر شود و اثر گذارد) و براى ایشان تأكید گردد، و اگر كسى از كلمه اوّل بى‏ خبر ماند و از یاد برد، از كلمه دوّم بى‏ خبر نماند و فراموشش نشود، و نیز به این جهت است كه نماز در اصل دو ركعت دو ركعت بنا بر این أذان هم دو بار دو بار مقرّر گشته،

و تكبیر در شروع أذان چهار بار گفته مى ‏شود، زیرا أذان در ابتدا بناگاه و بدون آمادگى قبلى ذهنى شروع مى‏ شود، و پیش از آن كلامى گفته نشده كه شنونده را آگاه سازد، بنا بر این دو تكبیر اول براى آگاه سازى و آماده سازى شنوندگان براى استماع بقیّه بخشهاى اذان استو پس از تكبیرات شهادتین را قرار داده‏ اند، زیرا نخستین مرحله ایمان همان توحید و اقرار به یگانگى خداوند تبارك و تعالى است (كه میگویند أشهد أن لا إله إلّا اللَّه و این یكى از دو شهادت است) و دوّم اقرار به رسالت و پیامبرى رسول خدا صلّى اللَّه علیه و آله است (أشهد أنّ محمّدا رسول اللَّه)و نیز طاعت از خدا و رسول و معرفت و شناخت این دو قرین و پیوسته با یك دیگر است (پس كسى كه اطاعت از رسول نكند یا او را نشناسد از خداوند اطاعت نكرده و او را نشناخته است) زیرا اصل ایمان همانا آن دو شهادت است (یعنى شهادت بوحدانیّت خداوند متعال و رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله)پس شهادتین بمنزله و بجاى دو گواهى یا دو شاهد بر ایمان شخص قرار داده شده همچنان كه در سایر حقوق نیز براى اثبات به دو گواه یا شاهد نیاز است، و چون بنده به وحدانیّت و یگانگى خداوند عزّ و جلّ و نیز به رسالت پیامبر خدا صلّى اللَّه علیه و آله اقرار كرد پس در حقیقت به تمامى ایمان اقرار دارد، زیرا أصل ایمان همان اقرار به خداوند و رسول اوست (و نیز اقرار به همه آنچه كه پیامبر صلّى اللَّه علیه و آله آورده كه جزء اقرار به رسالت آن حضرت‏ است(و پس از دو شهادت (كه شرح آن گذشت) فرا خواندن مسلمانان به نماز است، زیرا أذان اساسا براى این مقرّر شده كه مسلمانان را به نماز فرا خواند، و البتّه حیعلات را (یعنى حیّ على ‏ها را) در وسط أذان مقرّر ساخته‏ اند كه ضمن فرا خواندن مسلمانان را به رستگارى و به انجام بهترین اعمال (كه نماز باشد) دعوت نماید و ترغیب كند. و بالاخره أذان به نام خداوند عزّ و جلّ پایان مى ‏پذیرد همان گونه كه بنام مقدّس او آغاز شده است.[1]

[1]. من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص300