سؤال:

معنی و مفهوم انتظار فرج در روایات را بیان کنید؟

جواب:

در برخی روایات که از شیعه و اهل سنّت به ما رسیده، به صورت مطلق به انتظار فرج اشاره شده است؛ بدون آنکه مقید به فرج حضرت مهدی علیه ‏السلام شده باشد. برخی از این روایات عبارت‌اند از: رسول خدا می‌فرمایند: «أفضل العبادة انتظار الفرج؛ برترین عبادت، انتظار فرج است». و نیز می‌فرماید: «انتظار الفرج عبادة؛ انتظار فرج، عبادت است». همچنین در روایات دیگری فرمودند: «افضل اعمال امّتی انتظار فرج اللّه عز وجل؛ افضل اعمال امت من، انتظار فرج خداوند عز و جل است». شیخ صدوق از امام رضا علیه‏السلام نقل می‏کند: ما احسن الصبر و انتظار الفرج، اما سمعت قول اللّه عز و جل : « وَارْتَقِبُوا إِنِّی مَعَکُمْ رَقِیبٌ » و « فَانْتَظِرُوا إِنِّی مَعَکُمْ مِنَ الْمُنْتَظِرِینَ » فعلیکم بالصبر. چه نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا نشنیده‏ای گفتار خداوند سبحان را که فرمود: «شما انتظار بکشید من هم در انتظارم» و «پس شما منتظر باشید، من هم با شما انتظار می‏کشم» پس بر شما باد به صبر. مرحوم مجلسی از امام صادق علیه‏ السلام نقل می‏کند: «من دین الأئمه الورع و العفّة و الصلاح... و انتظار الفرج بالصبر؛ از دین ائمه، پرهیزکاری، عفت، رستگاری... و انتظار فرج به صبر است».

در ظاهر، مراد از انتظار فرج، همان انتظار ظهور حضرت مهدی علیه‏السلام است؛ که در این روایات، متعلَق آن ـ یعنی حضرت مهدی علیه‏السلام بیان نشده است؛ چون در احادیث فریقین، آن حضرت، نجات دهنده مردم از ظلم و بی ‏عدالتی معرفی شده‌است. شیخ صدوق رحمه‏الله علیه از امام صادق(ع) نقل می‏کند: «طوبی لشیعة قائمنا المنتظرین لظهوره فی غیبته؛ خوشا به حال شیعیان قائم ما، کسانی که منتظر ظهور او در عصر غیبت اویند». این گونه معنا کردن روایات مطلق، با نظر اهل سنّت نیز موافقت دارد؛ زیرا گرچه عموما به ولادت مهدی موعود علیه ‏السلام اعتقادی ندارند، اما او را منجی بشر از ظلم و بی‏عدالتی می‏دانند و برآنند که مستضعفان باید او را انتظار بکشند. همچنین، از قرائنی که مصداق احادیث مطلق را مشخص می‏کند و بر حضرت مهدی علیه ‏السلام و قیام او تطبیق می‏دهدف «لزوم تناسب بین حکم و موضوع» است؛ زیرا انتظار فرجی که تا این حد مهم شمرده شده و بر آن تأکید شده، به طور حتم، همان انتظار روز موعود است؛ از آن جهت که وعده الهی درباره‌ی یاری ستمدیدگان در سرتاسر عالم، تنها در انتظار چنین فرجی محقق می‏شود. حاصل آنکه هر چند تحقق فرج اعم از این است که با ظهور حضرت حجت علیه ‏السلام باشد، ولی مصداق اتم و کامل این انتظار در مورد حضرت مهدی علیه السلام است؛ که شیعیان و منتظرانش، آمدن او را انتظار می‌کشند و در قبال این انتظار نه تنها آمادگی روحی و معنویی، بلکه مشمول ثواب الهی نیز می‌شوند.