سوال از بدیهیات در قرآن

در قرآن مجيد، بسيارى از حقايق مربوط به معارف دينى و اخلاقى و اجتماعى در قالب سؤال، طرح و طرفين مسأله در اختيار شنونده گذارده مى‏شود تا او با فكر خود يكى را انتخاب كند. اين روش كه بايد آن را روش غير مستقيم ناميد، اثر فوق‏العاده‏اى در تأثير برنامه‌‏هاى تربيتى دارد؛ زيرا انسان، معمولًا به افكار و برداشت‏هاى خود از مسائل مختلف، بيش از هر چيز اهميت مى‏دهد. هنگامى كه مسأله به صورت يك مطلب قطعى و جزمى طرح شود، گاهى در مقابل آن، مقاومت بخرج مى‏دهد و همچون يك فكر بيگانه به آن مى‏نگرد، ولى هنگامى كه به صورت سؤال طرح شود و پاسخ را از درون وجدان و قلب خود بشنود آن را فكر و تشخيص خود مى‏داند و به عنوان «يك فكر و طرح آشنا» به آن مى‏نگرد. لذا در مقابل آن مقاومت بخرج نمى‏دهد، اين طرز تعليم مخصوصاً در برابر افراد لجوج و همچنين در برابر كودكان مؤثر است.

در قرآن از اين روش استفاده فراوان شده كه به چند نمونه از آن در اينجا اشاره مى‏كنيم:

1- هَلْ يَسْتَوِي الَّذينَ يَعْلَمُونَ وَ الَّذينَ لايَعْلَمُونَ: «آيا دانايان با نادانان مساويند»؟ (زمر/ 9)

2- قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمى‏ وَ الْبَصيرُ أَ فَلا تَتَفَكَّرُونَ: «بگو: آيا نابينا با شخص بينا مساوى است آيا فكر نمى‏كنيد»؟ (انعام/50)

3- قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الأَعْمى‏ وَ الْبَصيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ النُّورِ: «بگو: آيا شخص بينا با شخص نابينا مساوى است آيا تاريكى با روشنائى يكسان است»(رعد/16)(تفسير نمونه، ج‏3، ص: 203)

پاسخ به اینگونه سوالات روشن و بدیهی است و کسی پاسخی غیر منطقی به آنها نمی¬دهد و در حقیقت فرد با پاسخ به اینگونه سوالات، به مطالبی که قبل از آنها آمده است اذعان می¬کند. برای نمونه به این آیه توجه فرمایید: قُلْ مَنْ رَبُّ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ قُلِ اللَّهُ قُلْ أَ فَاتَّخَذْتُمْ مِنْ دُونِهِ أَوْلِياءَ لا يَمْلِكُونَ لِأَنْفُسِهِمْ نَفْعاً وَ لا ضَرًّا قُلْ هَلْ يَسْتَوِي الْأَعْمى‏ وَ الْبَصيرُ أَمْ هَلْ تَسْتَوِي الظُّلُماتُ وَ النُّور ... .(رعد/16) ترجمه: بگو: «چه كسى پروردگار آسمانها و زمين است؟» بگو: «اللّه!» (سپس) بگو: «آيا اوليا (و خدايانى) غير از او براى خود برگزيده‏ايد كه (حتّى) مالك سود و زيان خود نيستند (تا چه رسد به شما؟!)» بگو: «آيا نابينا و بينا يكسانند؟! يا ظلمتها و نور برابرند؟! ... .

در این آیه با اذعان به اینکه بینایی بالاتر از نابینایی و نور بالاتر از ظلمت است به این مطلب نیز اعتراف می¬کنیم که پروردگار آسمان¬ها و زمین از خدایانی که سود و زیانی برای خودشان هم ندارند بهتر است.

مثالی دیگر: وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلاً رَجُلَيْنِ أَحَدُهُما أَبْكَمُ لا يَقْدِرُ عَلى‏ شَيْ‏ءٍ وَ هُوَ كَلٌّ عَلى‏ مَوْلاهُ أَيْنَما يُوَجِّهْهُ لا يَأْتِ بِخَيْرٍ هَلْ يَسْتَوي هُوَ وَ مَنْ يَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ هُوَ عَلى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ (نحل/76) ترجمه: خداوند مثالى (ديگر) زده است: دو نفر را، كه يكى از آن دو، گنگ مادرزاد است؛ و قادر بر هيچ كارى نيست؛ و سربار صاحبش مى‏باشد؛ او را در پى هر كارى بفرستد، خوب انجام نمى‏دهد؛ آيا چنين انسانى، با كسى كه امر به عدل و داد مى‏كند، و بر راهى راست قرار دارد، برابر است ؟! 

با دقت در این آیات متوجه می¬شویم که خداوند این تمثیل¬های بدیهی را برای توضیح مطالب قبل از آنها آورده است.